اقتصاد تاجیکستان [وضعیت صنعت در تاجیکستان در سال 2025]
تاجیکستان، کشوری کوهستانی در قلب آسیای مرکزی با جمعیتی حدود ۱۰ میلیون نفر، در سال‌های اخیر گام‌هایی مهم برای رشد و توسعه اقتصادی برداشته است. این کشور با وجود برخورداری از منابع طبیعی، نیروی انسانی جوان و موقعیت ژئوپلیتیکی خاص، هنوز هم با چالش‌هایی مثل وابستگی شدید به حواله‌های ارزی، ضعف در زیرساخت‌ها و ناپایداری بخش صنعت دست‌وپنجه نرم می‌کند.
اقتصاد تاجیکستان در سال ۲۰۲۵ همچنان در حال تغییر و تحول است. دولت تلاش دارد با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیربنایی، افزایش تولید صنعتی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، کشور را از وابستگی به اقتصاد مهاجرمحور نجات دهد. اما آیا این تلاش‌ها کافی هستند؟ در ادامه وضعیت صنعت در تاجیکستان، فرصت‌ها، تهدیدها و آینده‌ی اقتصاد این کشور را بررسی می‌کنیم.
وابستگی به حواله‌های ارزی؛ موتور ناپایدار رشد
یکی از ویژگی‌های شاخص اقتصاد کشور تاجیکستان، اتکای شدید به حواله‌های ارزی ارسالی از مهاجران کاری است، به‌ویژه مهاجرانی که در روسیه مشغول به کار هستند. در سال‌های گذشته، این حواله‌ها تا بیش از ۴۵ درصد تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور را شامل می‌شدند؛ رقمی که تاجیکستان را در صدر کشورهای جهان از نظر وابستگی به درآمدهای مهاجرتی قرار داده است.
در سال ۲۰۲۵، طبق برآوردهای اقتصادی، سهم این حواله‌ها در GDP به حدود ۳۷ درصد کاهش می‌یابد. این کاهش می‌تواند فشار زیادی بر ساختار اقتصادی کشور وارد کند. از آنجا که مصرف داخلی، سرمایه‌گذاری خانوارها و حتی درآمد دولت به این حواله‌ها وابسته است، کاهش آن به معنای کاهش قدرت خرید، افت سرمایه‌گذاری و در نهایت، کند شدن چرخ اقتصاد خواهد بود. اقتصاد تاجیکستان چگونه است؟ پاسخ در همین ناپایداری نهفته است؛ اقتصادی شکننده با وابستگی بالا به منابعی خارج از کنترل دولت.
این وابستگی باعث شده تا هرگونه تغییر در سیاست‌های مهاجرتی روسیه یا نوسانات ارزی در سطح بین‌الملل، بلافاصله بر وضعیت اقتصاد تاجیکستان اثر بگذارد. برای گذار از این وضعیت، باید به سراغ توسعه درونی رفت؛ یعنی همان صنعتی‌سازی.
صنعت در تاجیکستان در سال ۲۰۲۵؛ رویای صنعتی شدن
توسعه صنعتی در سال‌های اخیر به یکی از اولویت‌های اصلی دولت تاجیکستان تبدیل شده است. در سال ۲۰۲۴، تولید صنعتی کشور رشدی چشمگیر را تجربه کرد و از ۲۷ میلیارد به ۵۳ میلیارد سامانی افزایش یافت. این رشد، نشانه‌ای از جدی بودن دولت در حرکت به سمت یک اقتصاد صنعتی است.
با این حال، صنعت تاجیکستان همچنان با چالش‌هایی چون کمبود سرمایه‌گذاری خارجی، نبود فناوری‌های نوین، ضعف در زیرساخت‌های حمل‌ونقل و انرژی و همچنین وابستگی به واردات مواد اولیه روبه‌روست. صنایع موجود عمدتاً بر فرآوری مواد معدنی، انرژی برق‌آبی و تولیدات سبک متمرکز هستند و هنوز از تنوع کافی برخوردار نیستند.
اگر بخواهیم بدانیم اقتصاد تاجیکستان چیست، باید به قلب آن یعنی صنعت نگاه کنیم. صنعتی که هنوز در ابتدای مسیر است، اما پتانسیل بالایی برای رشد دارد. دولت برای رسیدن به این هدف به جذب سرمایه‌گذاران خارجی و بهبود فضای کسب‌وکار نیاز دارد. بعد از این رشد اولیه، چالش بزرگ در سال ۲۰۲۵، حفظ روند رو به رشد و تبدیل صنایع نوپا به صنایع پایدار است. در این راستا، توجه به منابع داخلی، آموزش نیروی کار و به‌روزرسانی فناوری‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.
پروژه‌های کلان زیرساختی؛ سنگ‌بنای آینده اقتصاد
یکی از مهم‌ترین تلاش‌های دولت تاجیکستان در مسیر توسعه اقتصادی، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بزرگ زیرساختی است. برجسته‌ترین نمونه آن، پروژه نیروگاه برق‌آبی راغون است؛ پروژه‌ای عظیم که نه‌تنها برای تأمین انرژی داخلی بلکه برای صادرات برق به کشورهای همسایه نیز طراحی شده است.
این نیروگاه ظرفیت بالقوه‌ای برای تبدیل تاجیکستان به یکی از صادرکنندگان مهم انرژی در منطقه دارد. اما تکمیل آن نیاز به سرمایه‌گذاری کلانی دارد؛ چیزی حدود ۶.۲ میلیارد دلار. تا امروز، تنها بخشی از این مبلغ از بانک توسعه اسلامی و نهادهای عربی تأمین شده است.
این پروژه‌ها اگر با موفقیت اجرا شوند، نه‌تنها اشتغال‌زایی خواهند داشت، بلکه زمینه‌ساز شکل‌گیری زنجیره‌های صنعتی جدید خواهند شد. اقتصاد تاجیکستان 2023 با تکیه بر این پروژه‌ها، گام‌هایی مهم به سوی تحول برداشت؛ اما سال ۲۰۲۵ سال آزمون بزرگ برای استفاده مؤثر از آن‌هاست.
تجارت خارجی؛ نیاز به تنوع و بازتعریف بازارها
در سال ۲۰۲۴، صادرات تاجیکستان با کاهش ۲۰ درصدی مواجه شد. این کاهش عمدتاً به دلیل افت فروش فلزات گرانبها و آلومینیوم بود؛ دو کالایی که بخش بزرگی از درآمدهای صادراتی کشور را تشکیل می‌دادند. این کاهش نه‌تنها نشان‌دهنده آسیب‌پذیری اقتصاد از نظر تنوع منابع درآمدی است، بلکه زنگ خطری برای سیاست‌گذاران محسوب می‌شود.
اگر اقتصاد کشور تاجیکستان بخواهد رشد پایدار را تجربه کند، باید به سمت صادرات کالاهای متنوع‌تر به‌ویژه محصولات صنعتی و فناوری‌محور حرکت کند. صادرات صرف فلزات، اقتصاد را در برابر نوسانات بازار جهانی آسیب‌پذیر می‌کند.
در همین راستا، ایجاد نهادهای حمایت از تولیدکنندگان داخلی، بهبود نظام بانکی و تسهیل صادرات می‌تواند گامی مؤثر در جهت مقاوم‌سازی اقتصاد باشد. باید از خود پرسید: اقتصاد تاجیکستان چگونه است؟ پاسخش این است: همچنان تک‌محصولی، شکننده و وابسته.
نتیجه‌گیری: تاجیکستان در آستانه یک تحول اقتصادی
سال ۲۰۲۵ می‌تواند نقطه عطفی در مسیر توسعه اقتصادی تاجیکستان باشد. اقتصاد تاجیکستان در حال عبور از مرحله وابستگی به حواله‌های ارزی و صادرات خام به مرحله‌ای از توسعه صنعتی و زیرساختی است. با این حال، مسیر هنوز هم ناهموار است. برای پاسخ به این سؤال که وضعیت اقتصاد تاجیکستان چگونه خواهد بود، باید گفت: اگرچه چالش‌های بسیاری در راه است، اما ظرفیت‌هایی چون منابع انرژی، نیروی انسانی جوان و پروژه‌های کلان اقتصادی می‌توانند مسیر را هموار کنند. شرط اصلی موفقیت، تنوع‌بخشی به اقتصاد، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و حمایت واقعی از صنایع تاجیکستان است.
تاجیکستان از نظر اقتصادی در حال پوست‌اندازی است. عبور از اقتصاد مهاجرمحور به اقتصادی پویا، متنوع و مبتنی بر تولید داخلی، هدفی است که اگرچه بلندپروازانه به نظر می‌رسد، اما با برنامه‌ریزی صحیح و اجرای دقیق، دست‌یافتنی است.
مطالب مرتبط: